E máis aínda

“Pero este home veu prendido polos gardas desde Castela e negando ser quen era. E foi entrar nos lindes galegos e vir cara a nós e confesar o seu nome e recoñecer nove asasinatos e máis aínda, acusouse de todas aquelas mortes que se lles apuxeran aos lobos nos lugares que frecuentara el por aqueles tempos. E relatou sen tremerlle a voz nin un só momento como dera morte a todas estas persoas, entre criaturas e adultas, como enganou, roubou e se lucrou e todo o fixo baixo unha maldición que lle daba forma física de lobo e que o organizaba nunha pequena manda xunto con outros dous máis, tamén homes e tamén lobos. A súa tranquilidade foi o máis agoniante, as horas que levou a indagatoria, as vistas e o xuízo non lle moveron un só cabelo do seu sitio, en ningún intre se incomodou.”

Pedreira, Emma. Besta do seu sangue. Ed. Xerais. 2018. Páx. 98

Catro crimes máis

Será en agosto de 1852 en Verín cando Romasanta non negue xa a súa identidade, e ao tempo que tampouco nega os asasinatos dos que é acusado, afirma ter cometido outros catros crimes máis, en Vilariño de Conso e Viana do Bolo.

Xa non pode coa mentira

“Levárono prendido xa? Si, fixo declaración aquí e que a cousa non vai con el, pero vai para Verín facer o acareo cos parentes das mulleres esas. Pois a sacarlle a pel, a iso vai a Verín, a que lla poñan a secar nunha vara no alto do castelo tal como se fose unha bandeira. E era quen dicía ser ou quen dicían que era? Pois ser é; é un galego de por Allariz que din que tiña tenda e traficaba mercadorías e quincalla, pero mira ti vaia negocios que facía entre os vivos e as mortas. O Sacaúntos, disque era, o home da graxa. Era pouco sacarlle a graxa despois de sacarlle a pel. Era pouco facerlle o que lles fixo ás miñas pobres. Pois a saber o que sería, que aparecer, só lles apareceu a roupa.

  Entre o barullo da xente aínda se din boas verdades, o resto é palla da que quenta e adorna. A boca da xente anda quente e remexida e fan de xuíces e ao Canicha culpable de cousas horrorosas. Vai o reo camiño de Verín e da xurisdición legal das terras de Galiza que lle corresponden. Alí apóñenselle terribles crimes de sangue. A primeira indagatoria é en terras galegas e alí o atrapado Manuel vénse abaixo, xa non pode coa mentira.”

Pedreira, Emma. Besta do seu sangue. Ed. Xerais. 2018. Páx. 86-87

O proceso xudicial

O proceso xudicial contra Manuel Blanco Romasanta podemos dividilo en dúas fases:

a)  unha primeira na provincia de Ourense, entre o 8 de agosto de 1852 cando comezan oficialmente as indagacións en Verín e o 6 de abril de 1853 coa sentenza do Xulgado de Primeira Instancia de Allariz.

b)  a segunda fase será na cidade da Coruña entre o 7 de maio de 1853 cando entra a sentenza de Allariz na Audiencia da Coruña e o 13 de maio de 1854 cando a raíña conmute a pena capital pola cadea perpetua.

Toledo (III)

Os dous acusados serán trasladados ante o xuíz de Escalona.  Son conducidos pola garda civil, policía rural creada no ano 1844. Pasarán a noite no cárcere de Escalona. Ao día seguinte mantén a mesma versión, aínda que recoñecendo que a documentación a nome de Manuel Blanco corresponde a un primo seu.

Despois de falar con distintas testemuñas que os frecuentaran durante eses meses  deixa en liberdade a Manuel García, ao tempo, o 8 de agosto de 1852, require ao Alcalde de Laza que busque información sobre o tal Romasanta e sobre o paradoiro das persoas desaparecidas, e decide pór ao tal Antón Gómez a disposición do xuíz de Verín, partido xudicial ao que pertence Montederramo, suposto lugar de nacemento do preso. A condución ata Verín efectúase con extrema vixiancia. Remite o expediente de 56 follas.

Cando prende a luz para ir avanzando

“Son Manuel Blanco Romasanta, veciño da aldea do Regueiro de Esgos, partido xudicial de Allariz. Teño corenta e tres anos e son tendeiro e son viúvo. Non teño fillos, nin terras, nin propiedade ninguha, nin ninguén que me valla. Teño o que levo posto e o que xantei onte e un petiño de pel onde van as miñas cartas, as receitas que sei facer, os poemas que me dan gusto e letras de amor de dúas cantigas, un pasaporte falso e o calendario da lúa, porque veño do campo e vou polos camiños e preciso saber cando prende a luz para ir avanzando.”

Pedreira, Emma. Besta do seu sangue. Ed. Xerais. 2018. Páx. 89

Carta dirixida a Manuel Blanco

·         unha carta dirixida a Manuel Blanco en nome do seu pai e asinada por Miguel de Prol en agosto de 1843;

Fonte: -Domínguez, José e Bustillo Roberto. Romasanta: Historia y leyenda. (Nuevos estudios, nuevos misterios) Ed. Auria. Ourense, 2012. 

·         unha carta de Antonio Blanco aos seus pais datada en Madrid a 13 de abril de 1850, (o seu irmán Antonio desertara do exército e presentárase en Madrid volvendo a casa en menos dun ano)

·         e  o documento de compra dos bens de Antonia Rúa.

Carta de Catalina

·         unha carta datada en Cubillas o 1 de agosto de 1851 asinada por Catalina Fernández,

Fonte: -Domínguez, José e Bustillo Roberto. Romasanta: Historia y leyenda. (Nuevos estudios, nuevos misterios) Ed. Auria. Ourense, 2012. 

Bula de la Santa Cruzada

·         un repertorio ou diario lunar europeo de 1852, é dicir, un calendario, en portugués, no que se especifican os santos e festas de cada día do ano;

·         unha bula da Santa Cruzada do ano 51 a nome de Manuel Blanco (el, que se identifica como Antonio Gómez, dirá que era dun primo seu, que compartindo uns días casa levouna sen darse conta).

Fonte: -Domínguez, José e Bustillo Roberto. Romasanta: Historia y leyenda. (Nuevos estudios, nuevos misterios) Ed. Auria. Ourense, 2012. 

Cartas de amor

·         unhas coplas de amor impresas, tituladas “Cartas de amor que dirixe un galán á súa dama” e “Despedida que fai un quinto á súa querida”,

Fonte: -Domínguez, José e Bustillo Roberto. Romasanta: Historia y leyenda. (Nuevos estudios, nuevos misterios) Ed. Auria. Ourense, 2012. 

Toledo (II): pasaporte.

Non dubidou o Alcalde en proceder a detelo, xunto a Manuel García, un compañeiro de sega dos últimos meses. El insiste en identificarse como Antón Gómez. Na súa carteira atópanse os seguintes papeis:

·         o pasaporte expedido polo alcalde de Vilariño de Couso a nome de Antón Gómez,

Fonte: -Domínguez, José e Bustillo Roberto. Romasanta: Historia y leyenda. (Nuevos estudios, nuevos misterios) Ed. Auria. Ourense, 2012. 

O pano

“Tan axiña como vin a Martín Prado recoñecino e souben que fora a el a quen eu lle vendera un pano de cores, esvaídos e estraños, que fora dunha de Castro de Laza á que eu lle dera pasaporte ó pé dunha silveira que lucía as súas amoras aínda coloradas baixo o sol de xullo. Pero non me resultou difícil aparentar que non a vira na miña vida. Foi o único que me foi dado facer, disimular, cando xa era imposible darme á fuga.

 Tiña razón Martín Prado. Cando a súa muller, á que tamén recordo, Valentina Rodríguez chámase ou chamábase, puxo o maldito pano conseguiu que alguén o recoñecese. Foi unha imprudencia pola miña parte venderllo a alguén de tan cerca, pero como ía eu sabelo, estando onde estabamos.”

Conde, Alfredo.  Romasanta. Memorias incertas do home lobo. Ed. Sotelo Blanco. 2004. páx. 44

Besbellando antes. Moito.

“Non me resulta difícil imaxina-los meus tres paisanos ocupados en me denunciar dediante do alcalde de Nombela. Podo velos besbellando antes, entre eles, mentres manteñen dobrados os seus corpos enriba do trigo alto, antes de humillalos sobre o suco enxoito para acadar coas súas mans zurdas os pés das espigas e apreixalos nun feixe que han erguer do chan en medio de estrepitosos alasares e baixo un sol, baixo unha luz, allea, de tan forte, ós seus ollos e mais tamén ós meus. Podo velos pola noite, encolleitos sobre o chan e ó amparo das súas mantas, falando dos pros e dos contras que a súa acción de denuncia poida depararlles. Moito tiveron que falar antes de se decidir a ela. Moito.”

Conde, Alfredo.  Romasanta. Memorias incertas do home lobo. Ed. Sotelo Blanco. 2004. páx. 43

Para me denunciar

“A miña historia comeza a ser realmente coñecida a partir do día 2 de xullo do 1852, non antes, e nunca esquencerei os nomes de Matín Prado, Marcos Gómez e Xosé Rodríguez, pois foron eles quen se presentaron diante do alcalde de Nombela, cerca de Escalona, na remota provincia castelá de Toledo, para me denunciar.”

Conde, Alfredo.  Romasanta. Memorias incertas do home lobo. Ed. Sotelo Blanco. 2004. páx. 39

A fame dos lobos

“Din xentes de Nombela que xa o prenderon, que non puido escapar da trampa que lle puxeran. Era pouco esfolalo e facerlle o mesmiño que lle fixo a esas pobres mulleres, que cantas din que eran,  sete? Esas que se saiba, seguro que haberá outras que quedan caladas e non se sabe delas. A fame dos lobos é vella e eles mesmos viven tanto tempo como os humanos, desde que deixan a teta comen asasinando.”

Pedreira, Emma. Besta do seu sangue. Ed. Xerais. 2018. Páx. 86

Uno que en su tierra es tenido por criminal en alto grado

“uno que en su tierra es tenido por criminal en alto grado; (...) que sabían que el tal gallego, que así se llamaba Manuel, tenia aterrorizada aquella comarca, con la muerte de dichas personas; á las cuales, despues de asesinarlas, tenia la crueldad de sacarlas el sebo, ó unto, que pasaba á vender á Portugal con un lucro escesivo: Que tambien despues que ejecutaba los asesinatos, tomaba las llaves de las casas respectivas, de las que estraia y robaba las ropas y alhajas que le convenian, vendiendolas en distintos pueblos...”

A causa contra Manuel Blanco “O home lobo”. (Expediente xudicial da Audiencia Territorial da Coruña). Xunta de Galicia, 2014. páx. 4 da Reseña.

Toledo (I)

Pouco durou a súa estancia en terras lonxe de Galicia, xa que se en febreiro de 1852 iniciaba a súa fuxida, non pasarían máis de seis meses ata que retornara a Verín, preso e  identificado.

A seguinte noticia que temos de Romasanta baixo a identidade de Antón Gómez é no mes de xullo de 1852 en Nombela, provincia de Toledo, onde anda a traballar na sega, ao igual que outros moitos galegos no verán. Parece ser que os meses previos andou de chatoleiro  (a cravar chatolas nos zapatos), segundo el mesmo confesa. Será precisamente o día 2 cando tres veciños de Verín (Martín Prado, de Vilameá-Laza; Marcos Gómez, de Tamicelas; e José Rodríguez, de Laza), que o coñecen de sobra, e que saben das sospeitas que recaen sobre el na súa terra, o recoñezan.

Xosé Ramón Mariño Ferro explícanos como era a vida dos segadores daquela: “Os segadores levaban varias fouces e dedais –unhas pezas de coiro ou madeira que se colocan nos dedos para protexelos do fío do fouciño-. Traballaban de sol a sol, e durmían, ben na palleira do amo, se a casa non distaba moito da leira, ou ben á intemperie, sobre un colchón improvisado de palla e cubertos cunha manta. Se traballaban a seco, preparábanse a comida; se traballaban a mantido, que era o acostumado, os amos ofrecíanlles, por exemplo, unhas sopas de allo, unhas copas de augardente e un pouco de pan, ao almorzo, e ao xantar, ademais de pan e viño, un cocido con garvanzos, touciño e chourizos”.

O mesmo Martín Prado lle comprara un pano das irmás García Blanco para a súa esposa facía un tempo. Arredor das dez da noite daquel día presentarán denuncia ante o Alcalde de Nombela pertencente ao partido xudicial de Escalona.

A Fuxida (III)

Así consegue que se lle perda a pista a Manuel Blanco Romasanta, a quen andaban a perseguir por Galicia, ao tempo que consegue fuxir cara  Castela cunha nova identidade que lle permita iniciar, outra vez, unha nova vida.

Antonio Gómez, un ninguén

“Foi así, permanecendo de criado durante medio ano, como obtiven un pasaporte baixo ese nome falso, baixo o nome de Antonio Gómez, un ninguén. Conseguino doadamente, facéndome pasar por natural dese lugar, unha aldea veciña á miña de Esgos, o que me permitía falar dela con coñecemento e propiedade, tamén con soltura, referirme a xentes e a leiras, a montes e a camiños, a fontes e regueiros con coñecemento certo e nada dubitativo, mesmo simular un ano máis de idade da que tiña daquela, é dicir, corenta e tres, ser viúvo sen fillos, o que me daba certa respectabilidade, e ocuparme no oficio de cravador de tacholas para os zocos, para o que me desprazaba por Castela, e de aí a causa da miña ausencia. O pasaporte déramo o alcalde de Viana do Bolo.”

Conde, Alfredo.  Romasanta. Memorias incertas do home lobo. Ed. Sotelo Blanco. 2004. páx. 42

Autoridades, tropa y guardia civil

“que perseguido dicho Manuel por las autoridades, tropa y guardia civil, abandonó aquel pais poco antes de carnaval: Que tenia noticia de que usaba el supuesto nombre de Antonio, lo cual se podría ver por el pasaporte...”

A causa contra Manuel Blanco “O home lobo”. (Expediente xudicial da Audiencia Territorial da Coruña). Xunta de Galicia, 2014. páx. 4 da Reseña.

A Fuxida (II)

Ata Nadal permanece en Figueiredo, pero por estas datas, descoñécense os motivos, irá a Golpellás (Paderne de Allariz) a casa da súa coñecida Xoana Mangana, onde pasara unhas semanas facendo vida normal, pese a que ata alí tamén chegaron os rumores do “home do unto”. De camiño aínda pasará unha noite na fonda de Fontedoso onde non hai tanto estivo con “Surtú”.  Estas novas chegarán aos familiares das García Blanco que irán denuncialo a Vilar de Barrio. Uns carabineiros irán ata  Golpellás na súa procura, pero cando chegan o Canicha xa tiña fuxido de novo.

Definitivamente intenta fuxir cara Castela. Fará parada en Vilariño de Conso para facerse cun pasaporte a partir da documentación falsa na que se fai pasar por Antón Gómez. O alcalde desconfía e pídelle aval a algún veciño que o coñeza. O 7 de febreiro de 1852 pasará a noite en Castiñeira (Vilariño de Conso), onde consegue durmir na casa dun tal Domingos Alonso, a quen convencera para que ao día seguinte o avale diante do alcalde de Vilariño de Conso (partido xudicial de Viana do Bolo). Tamén solicitan o pasaporte o seu fillo, Xosé Alonso, e un veciño, Simón Branco, que deciden acompañalo na viaxe as terras de Castela. O día 8 conseguen a documentación e o día 9 emprenden viaxe os tres xuntos. Na súa documentación figura como profesión a de “cedacero” (peneireiro), e veciño de Nogueira (Montederramo).

Terra e nome de por medio

“Puxera terra e nome de por medio, pois tamén se me antollara necesario agacha-lo meu verdadeiro e acollerme a outro, ó de Antonio Gómez, logo de termo gañado permanecendo agachado baixo o seu abeiro, traballando de criado, durante seis meses, nunha aldea veciña de Montederramo. Había tempo que desconfiaba da miña seguridade e que me sentía acosado.”

Conde, Alfredo.  Romasanta. Memorias incertas do home lobo. Ed. Sotelo Blanco. 2004. páx. 42

O Canicha de Esgos

“-Di que se chama Antón Gómez e que é de Montederramo pero corpo e cara así non hai dous na mesma vida. Ese é o Canicha de Esgos, o Tendeiro. Polas portas do ceo que se abran agora mesmo e me caia sandiós na cabeza se non é el.”

Pedreira, Emma. Besta do seu sangue. Ed. Xerais. 2018. Páx. 83

A Fuxida (I)

No mes de outubro Manuel Blanco Romasanta decide fuxir de novo das terras que habita. Será a principios de outubro de 1851 cando abandone Rebordechao con intencións de ir cara Castela, aínda que tardará catro meses en acadar o seu obxectivo, xa que non será ata febreiro de 1852 cando consiga marchar de Galicia.

Neses días de outubro en que tenta marchar chegará ata o Montefurado, onde o 10 de outubro coñece a Luís Mondelo, afiador de trinta anos que retorna de Castela, quen lle comenta que é necesario o pasaporte para ir a aquelas terras. Romasanta, que se di chamar Antón Gómez, dille que recentemente acaban de roubarlle a carteira co seu pasaporte polo que terá que esperar para marchar. Ante a chegada do inverno lle solicita a Luís Mondelo que o acolla na súa casa, que lle pagará e que traballará ao xornal mentres. En Figueiredo, na parroquia de Piñeira (anexo de Peites), en Ribas de Sil, pasará estes meses. Alí adoptará a súa rutina de sempre: botara unha man na recollida da castaña, fará labores de xastre e fiará, asistirá a misa... un comportamento correcto. Mentres, matina como sacar o pasaporte xa que era necesario solicitalo no concello onde un nacera. Por Esgos prefire non achegarse polo que falsifica un certificado a favor dun tal Antón Gómez, natural de Montederramo. Nel un falso alcalde de Montederramo, de nome Juan Francisco Rodríguez, e o seu secretario, Domingo Enriquez, con data 6 de decembro de 1851, expresan que non habendo no pobo impresos para o pasaporte fai este certificado para que lle serva ata a primeira poboación onde poida facer un oficial.

El del unto

“y que tiene entendido que vulgarmente se le llama el del unto; pero es cierto que las muertes que ejecutó fué arrastrado del mal de que deja dado razón, y no con el objeto de estraer la grasa de las personas difuntas.”

A causa contra Manuel Blanco “O home lobo”. (Expediente xudicial da Audiencia Territorial da Coruña). Xunta de Galicia, 2014. páx. 14 da Reseña.

O cheiro da graxa humana

“Tiña en mente facelo antes de pasar de novo a Chaves, onde adoito desfacerme da miña mercancía máis comprometida, o unto, a graxa das miñas vítimas, coa que no país veciño fan xabón, pero tamén apócemas e ungüentos que eu, xúroo, endexamais me aplicaría. Tanto acaba por me farta-lo seu cheiro, o cheiro da graxa humana.”

Conde, Alfredo.  Romasanta. Memorias incertas do home lobo. Ed. Sotelo Blanco. 2004. páx. 46

Gris cinza, amarelo unto, vermello sangue

“E no camiño de entrada a Portugal hai, moi pretiño da entrada de Chaves vindo desta serra, unhas boticas nas que se custodian, en frasco alto e opaco, remedios para os males todos. Hai que saber que contrasinal dicir cando se peta tres veces na porta traseira, xa mediada a noite, todo escuro, e un ollo pregunta quen vai desde o outro lado. Alí venden apócemas para males de cabeza e do corpo, unturas para o espírito, tónicos e tinturas que poderían arranxar doenzas profundas con só empapar apósitos e deixalos pegados á pel. (...) Pasadas as doce, toc toc toc e quen esperta as ánimas?, e dicir o nome secreto, ábrese un rocho moi escuro e de moita contención. Un cheiro inmundo. Estes boticarios venden, pero tamén mercan. O delito non é este contrabando senón que está na mercadoría. Todo é gris cinza, amarelo unto, vermello sangue.”

Pedreira, Emma. Besta do seu sangue. Ed. Xerais. 2018. Páx. 40

O unto

“Principiaron a decir qu´o Manuel Blanco levaba âs mulleres engañadas, qu-as metía na serra, matábaas e sacáballes o unto pra ilo vender âs boticas de Portugal onde llo pagaban a peso d´ouro”.

Vicente Risco. “Un caso de lycantropía (o home-lobo)”.

O rumor

Con todo isto, e ante os constantes viaxes de Romasanta a Portugal empezouse a estender a rumor de que matara a todas as persoas as que acompañara na partida e das que pouco se sabía, e que lles extraera a graxa para vendela no país veciño, xa que por aquela estaba en auxe a súa compra para ser aplicada en certos medicamentos populares e en produtos cosméticos. E seica se pagaba moi ben por ela, especialmente no mercado negro se era graxa humana. Falábase dunha onza de ouro por cada onza de unto. De aí que comece a coñecerse a Manuel Blanco Romasanta co alcume de “o home do unto” ou “o sacamanteigas”.

O cárcere de Allariz

“O cárcere de Allariz está no edificio que foi sede do Colexio da Asunción, rexido polos xesuítas, e ninguén me asegura a min que non me tiveran preso na mesma estancia na que acaso purgara algún castigo o Padre Feixoo, que estudou nel  até os catorce anos da súa idade. Acaso fose por unha mala tradución de Virxilio, dun verso da Eneida que se lle atragoara, ou dunha redacción que se insinuase herética, pois á fin e ó cabo era ilustrado, Deus o confunda tamén a el...”

Conde, Alfredo.  Romasanta. Memorias incertas do home lobo. Ed. Sotelo Blanco. 2004. páx. 76

Máis sospeitas

·         Cando lle requirían detalles daquelas terras amosábase impreciso e procuraba evitar demasiados detalles.

·         Un primo de Blanco recordoulle un día ao cura Pedro Cid as sospeitas que había sobre Romasanta a conto da morte do alguacil de León.

·         En marzo do 51 o frustrado intento de viaxe dun home coñecido como “Surtú” indica a desconfianza que xa había. Unha vez cancelada a viaxe en Montederramo Romasanta dille a este que partira cara a pousada de Fontedoso que alí lle aparecería el. Ao non aparecer, Surtú tivo que ir a buscalo a Mazaira dende onde fixeron xuntos o camiño de regreso. En todo momento Surtú o fixo camiñar diante para non perderlle a pista nin un momento pois xa desconfiaba de el.