O magosto

I

Hai en Ourense un camiño triste e sombrizo, que vai dende o mosteiro de San Francisco hasta a rúa de Pena-vixía.

Non ten nin unha mala chouza, soilo os postigos das pequenas hortas do pobo rompen a monotonía dos altos muros, por riba dos cales asoman os aretes das vides e as ponlas dos froitales, que se enredan nas silvas e as edreiras.

Eiquí e alá, espalla cheiros a madreselva, ou bambéanse os lelíes, ou prestan soma os loureiros.

Entre as nais, non goza de boa sona o tal carreiro, porque máis dunha vez lle viñeron os fillos coa cabeza escachizada, das malditas pedreas, e entre as malas língoas dise que, pola noite, máis dun soldado do veciño coartel, convertido en novo Adán, anda ás esculcas das Evas descarriadas, e que, por causa de tales Evas, a máis dun codeo se lle esqueceu o candil.

En fin, faladurías.

Pero cando había que ver o tal carreiro, era polas sestas, cando os rapaces que latan á escola iban a cazar lagartos ó lazo, ou xogar á billarda e a “xota, xusticia, ladrón”.

E xa que veñen a mau recordos do pasado, e de contos se trata, contaremos o triste socedido dunha daquelas tardes de alegres rebulicios, que quedou gravado entre as rousadeces da infancia, como nube de loito naquel ceo tan risoño.

II

Nunha pedra do muro, pintado con roxo, medio esvaído pola chuvia, hai unha cruz que máis dunha vez ten chamado a atención dos escasos paseantes que por alí van en busca de soedá ás súas melanconías. A cruz ten a súa historia, historia que algunha nai recordará con bágoas.

Eu non sei si algún daqueles raparigos que o caso presenciaron, leerá esto; pero de fixo que, si o leen, entre os recordos do pasado tendrán presente aquela miniña, linda como un anxo, que entre as llamas tendía os braciños rousados que o fogo consomía, en tanto que marmuraba entre os estremecementos da agonía un continuo –Nai... nai- como letanía de tenruras desbordadas no martirio.

Eu, polo menos, nunca a esquecín da mente, e cando paso por diante a cruz, recordo a escena, e vexo a todos nós acurrunchados, medrorentos, e rezo non por ela, que os anxos non precisan de rezos, sinón por min, ó lembrar aqueles tempos en que o dolor non aniñara no peito, nin o pecado na ialma.

III

Era día de San Martiño, día de festas e magostos, de bailes e trouladas.

Día en que nos curutos, hasta avanzada a noite, brilan os fogos e sonan as pandeiras e óuzense os alalás e os parrafeos.

Día en que se abren as billas e se proba o viño novo, baixo o tronco dos castaños, inda tremantes polos abaneos da rebolada.

Os rapaces do barrio fixemos o escote, e us as castañas e outros o viño e os melindres e os mil agasallos das nais, coas niñeras, marchamos para a cuenca, que así se chama o carreiro, pra faguer o cobizado magosto.

Unhos por eiquí e outros por alí, xuntamos os garabullos, as briznas de palla, os toxos saltos das enxotadas dos muros, e en tanto as criadas se aleixaban, loitando cos soldados, comenzamos algueireiros a diversión.

As castañas estendidas entre a leña, toupaban como foguetes, as llamas rubían retorcéndose e ilumiando as sombrizas paredes, e entre aquelas cabeciñas tolas comenzou a rebulir a idea de saltar por riba da fogata.

E alí foi ela; entre alegre rebulicio saltaban unhos tras outros, ríndose cando algún afuciñaba.

Vermelleábanse as cariñas cos brincos, e os brazos tenros e as perniñas desnudas das meniñas rousábanse baixo as brancas enagüillas co refrexo do lume.

De súpeto, aquelo non sei como foi, unha llama treidora prendeu seu encaixe no encaixe do traxe dunha meniña e esta, ó ver arder os vestidos, tola, en vértigo de espanto, comenzou unha carreira desordenada, en tanto tras dela corriamos berrando.

Foi un lampo; o fogo invadiuna os louros cabelos, abafounos o lume, o rousado corpiño carbonizouse, e pronto non quedou daquel anxeliño máis que un montón informe de cinza, entre a cal aínda aparecía ouvirse aquel –Nai... nai- acongoxado como protesta ás nais que abandonan os fillos ós coidados mercenarios dunha criada; en tanto nós, como bandada de paxariños, escapabamos asombrados, remexéndonos na chola de que, ás veces,  tamén os anxos da guardia, que din as nais nos coidan , deben dormirse ou esquecerse da custodia.

IV

Hoxe inda pode verse, medio borrada, a cruz que recorda o feito. O camiño inda di como estonces, soilo está máis triste, máis abandonado, porque os rapaces de agora prefiren ós xogos da infancia a nauseabunda atmósfera do café e o rebumbio da vila, vellos antes que homes, sinal certa dunha xeración decrépita, amamantada en tódalas abominaciós dun pobo imbécil.

Heraclio Pérez Placer, Contos da terriña, A Coruña: Andrés Martínez Salazar editor, Biblioteca Gallega, 1895

(O 11 de novembro, día de San Martiño, patrono de Ourense, celébrase a festas dos magostos en Ourense)