Pedal ás bicis

"Démoslles pedal ás bicis polo carreiro das Termas, paralelo ao Miño. O Capitán Aspanitas subiu á estrada xeral, a dos coches, con idea de baixar, ao chegar á Chavasqueira, por detrás do balneario xaponés, para cortarlles a retirada, se é que aínda estaban alí.

 Segundo chegabamos ao edificio de madeira do balneario, antes de termos á vista as pozas, advertimos un grupiño de homes que nos chamou a atención. Estaban baixando a rampla do balneario, cara ao camiño que traïamos nós."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.58

Ou arrasaban as termas de Ourense

"Supoño que hoxe era o día de faceren as probas derradeiras, a ntes de chantaxear á cidade: ou pagábanlles unha morea de cartos ou arrasaban as termas de Ourense.

-Vaia elementos! -Martiño estaba furioso-. E agora que facemos?

-Á Chavasqueira! -berrou Lois, andando cara á súa bici.

(...) se tentaban sabotar cada terma, e xa andaran a facelo nas Burgas e en Outariz, tamén habían tentalo na Chavasqueira."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.57-58

Un plan para arruinar as burgas todas

"-Falou, si. Todo canto quixen. Como sospeitabamos, eles dous forman parte dun plan para arruinar as burgas todas.(...) Mandounos alguén, e mandou varios. Un para cada burga. Un ás do centro, outro a Outariz e un terceiro á Chavasqueira. (...) O xefe, quen concibiu o plan, polo que imaxino, debeulles deixar  un mando a distancia camuflado en cada zona termal, para sabotar cada burga. O mando de aquí xa o descubristes, está camuflado nun dos cadeados que deixan os namorados na ponte."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.56-57

Vin as pozas sen auga

"-Esta vez, veume ao pelo o teu despiste -dixo o Capitán-. Collino para prendelo á ponte, era  o que tiña máis á man.

 Non era o mesmo home, o que  nos seguira e logo fuxira de nós no centro histórico, aínda que se lle parecía moito. (...)

 -Cando viña para aquí vin as pozas sen auga. E logo vinvos no alto da pasarela, e tamén vin este home tentando agacharse entre as casetas de madeira."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.55-56

Un nadiña pola pasarela

"-Non digas máis, Sabela, teño unha sorpresa para vós. De camiño para aquí, despois de apagar o incendio de Oira, vin un tipo sospeitoso, con chándal e carapucha...

 -O que fuxiu de nós en San Francisco?

 -Agora o veredes. Só hai que andar un nadiña pola  pasarela.

Camiñamos un bocado e alí estaba o individuo de marras. No primeiro piar superior da pasarela, preso á columna por unha cadea con cadeado."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.53-54

Plan para sabotar todas as termas

"Corremos onda o Lois, pero xa el estaba apertando os botóns daquel cadeado. Cadeado que, ademais, era cadrado, escuro e moi semellante á caixiña que atoparamos en San Francisco.

 Foi tocalo e escoitar berros abraiantes nas pozas de Canedo e nas de Outariz, aos dous lados da pasarela.

 -Que pasou?

 -Non hai dereito!

 -Será unha avaría?

 -Onde se reclama?

 -Eu viñen de moi lonxe para isto, non o podo aturar...

 Todas as queixas eran do mesmo estilo. Corremos as varandas da pasarela. Miramos as pozas. Todas estaban con xente en bañador, furiosa... e sen auga ningunha.

 Comezamos a entender o que pasaba.

 -Rapaces -dixen eu-. Isto forma parte dun plan para sabotar todas as termas de Ourense. 

 -Este cadeado -insistiu Raia- debe ser o mando a distancia que afecta á condución das augas termais e dos sumidoiros destas pozas. Alguén debeu alterar os sistemas de canalización das augas.

 -O mesmo que na fonte das Burgas, na cidade!"

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.51-52

Canta mexericada!

"-Non ides descamiñados, non -dixo outra rapaza de Aspanas Termal, que pasaba por alí-. Isto comezou nunha novela romántica italiana e copiouse en todo o mundo. Estableceuse este costume a partir dunha novela, aínda que vos pareza mentira...

 -Xa sei -dixo Raia-. Agora me lembro. Eu tamén a lin. Na novela, a parella protagonista xúrase amor eterno e, como proba de que nunca se ían arrepentir, guindan a chave do cadeado ao río. Encantoume!

 -Si, ho! -dixo Martiño-. Canta contaminación vai haber no río cando se enferruxen as chaves! Canta andrómena! E canta mexericada!"

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.48-50

Cadeados a esgalla

"A área termal de Outariz é grande abondo, así que lle preguntamos a quen tiñamos máis preto, un mozo de chaleco cor laranxa, que se ocupaba do coidado das instalacións.

 -Un cadeado? -botouse a rir-. Será por cadeados!

 -Mirade na pasarela! -díxonos outro-. Seica levades ben tempo sen vir por aquí, rapaces?

 Corremos a onde nos dixeran. Foi entrar na pasarela, que une as áreas recreativas das dúas bandas do río, e ver cadeados a esgalla, presos nos buracos da varanda da ponte. Habíaos grandes e pequenos, medianos, redondos, cadrados... Cadeados de todas as formas e tamaños."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.47-48

E como atoparemos un cadeado aquí?

"Como todos somos bos ciclistas, e estamos en boa forma, seguimos a ruta ao pé do Miño. Pasamos A Chavasqueira, as pozas do Muíño das Veigas e non tardamos en chegar a Outariz. Xa era media mañá ben andada, entre unha cousa e outra, e comezaba a haber xente bañándose.

 -E como atoparemos un cadeado aquí?"

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.47

Sabía que nós eramos de confianza

"Ángel Caído", 1951

"-E se llas pedimos a Xurxo? -Xurxo é un dos nosos profesores de educación física. Tamén adoita andar no pavillón dos deportes dos Remedios, como monitor-. Se estivese hoxe, ben nos podería deixar unhas bicis...

Baixamos polo monumento ao Anxo Caído, que por certo é obra do mestre Asorey. Tiramos rúa do Concello abaixo. En menos do que se tarda en dicilo estabamos no pavillón, porque todo é costa abaixo.

 Tivemos moita sorte. Xurxo estaba, non nos puxo problemas. Sabía que nós eramos de confianza.

 (...) Coa mesma, cruzamos a Ponte Vella e, de alí a un pouco, enfilamos o camiño das termas, pola ribeira do río."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.44-45

As bicis!!!

"-Polo de agora habería que ir a Outariz e buscar o cadeado.

 -E como imos? Collemos o tren das termas?

 Mirei o reloxo. Faltaba case unha hora para a saída do seguinte.

 -Teriamos que agardar un bo anaco. Creo que imos tardar de máis. Non haberá un xeito máis rápido de ir?

 -Para ir correndo está algo lonxe -dixo Martiño-. A non ser que...

 Creo que, de repente, a todos nos veu a mesma idea á cabeza.

 -As bicis!!!"

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.43-44

Pasarán cousas raras?

"Efectivamente, como sospeitaramos, o estraño obxecto negro era unha caixa. Abrírase en dúas metades idénticas, en cada unha delas había unha pantalliña, e só unha palabra en cada pantalla. Na de arriba aparecía a palabra CADEADO, e a palabra  OUTARIZ na de abaixo. Nada máis. (...)

-Un cadeado en Outariz?

-Terá algo que ver isto cos sucesos das Burgas?

 Esa era a pregunta que todos nos faciamos daquela.

 -Se cadra si. Mirade: en Outariz tamén hai burgas!

 -E pozas de auga quente. Estarán relacionadas cos fenómenos da fonte das Burgas? En todas as termas de Ourense pasarán cousas raras?"

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.42-43

Lume en Oira

"-Rapaces, teño que irme! -dixo, preocupado-. O meu superteléfono intelixente, integrado nas lentes de alta resolución, que, como sabedes, está conectado con sensores repartidos por toda a cidade, avísame de que alguén está intentando facer lume en Oira.

 -Un incendiario?

 -Espero que non, máis ben parece alguén con pouco tino, ao que se lle meteu na cabeza facer brasas para cociñar no monte. E iso, coa seca que temos estes días, pode ser moi perigoso. Espero resolvelo pronto e volver convosco. Temos que aclarar este asunto das Burgas. Non pinta nada ben. Aburiño!

  O Capitán Aspanitas liscou coma un foguete."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.37-38

Visto e non visto

"- Aí está o curioso do asunto: o fenómeno non durou máis ca uns segundos. Foi achegarme, meter a man, notala fría, e xa antes de retirala volveu saír quente, á temperatura normal. Para asegurarme volvín meter a man en todas as fontes. En todas saía como ten que saír.

 -Ou sexa -recapitulei- que foi como o que nos pasou a nós cando deixou de botar a Burga: algo moi rápido, visto e non visto, coma se...

 (...) -Por certo: tedes a caixiña con vós? Esa que atopastes diante de San Francisco?"

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.36-37

A auga da Burga saía fría

"-Pois a min tamén me pasou unha cousa ben curiosa -dixo o Capitán-. Fun ás Burgas, e non vin nada raro ao principio, sabedes? Todos os canos botaban coma sempre...

 -Pero algo raro si que verías, non? -interrompín, sen esperar máis-. Porque falaches de algo curioso.

 -Sabela, non se che escapa unha. Déixame que remate: as Burgas deitaban auga, coma sempre, ben quentiña. Saía vapor a esgalla na Burga de abaixo, como que sae a máis de sesenta graos centígrados. Pero cando me ía mirei a Burga de arriba, onde daquela non había ninguén, ao contrario que na outra. Algo me chamou a atención. Os meus supersentidos notárono. Metín a man no chorro de auga que saía do cano e...

 (...) -Adiviñade -concluíu o Capitán-. A auga da Burga saía fría!"

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.35-36

Polo si ou polo non

"Polo si ou polo non, demos unha volta polos arredores, por fóra do auditorio, e mesmo por diante de cemiterio, sen resultado ningún.

(...) Cando chegamos á fonte do parque de San Lázaro, onde quedaramos, xa estaba o Capitán Aspanitas alí, asinando autógrafos a un grupo de rapaces. En canto puido, escoitou, con moita atención, o relato do que nos pasara en San Francisco.

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.33-34

Algo que nos chamou a atención

"Por se acaso podiamos achar algunha pista, como o Lois vira fuxir o sospeitoso cara a San Francisco, decidimos dar unha volta por aló. En realidade non sabiamos se aquel home tiña algo a ver co misterioso comportamento das Burgas, pero a min había algo que me facía sospeitar que si. Os nosos plans de ir pasar un día de lecer e bañarnos no río quedaron aparcados de momento. Pasamos a praza do Correxidor, onde está a estatua de Otero Pedrayo, e deseguida estivemos no convento de San Francisco. Como estaba valado por obras, non puidemos acceder. Así e todo, na explanada diante da fachada do convento vimos algo que nos chamou a atención. Un obxecto metálico de cor negra brillaba lixeiramente, cunha raiola de sol que entraba entre as árbores. Raia foi a primeira en velo."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.31-32

Aquí hai algo moi raro!

"-Amigos, permanecede cos ollos ben abertos! Chamádeme outra volta, se fai falla -dixo o Capitán Aspanitas-. Aquí hai algo moi raro! Eu irei botar unha ollada polas Burgas. Vémonos, dentro dun anaco, no parque de San Lázaro, diante da fonte."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.29

Fuxindo por pés

"Cando nos reunimos os cinco, na porta norte da catedral, só Lois fora quen de albiscalo, fuxindo por pés.

 -Viña cara aquí ao principio, pero logo virou para arriba, e perdino! Foi cara a San Francisco! -o Lois estaba desalentado. Coitadiño, case choraba.

 -Non te preocupes, Lois -dixemos, tentando animalo-. Aínda habemos dar con el. Temos todo o día por diante.

 Así era, de certo. Cada un avisara na súa casa que iamos ao río todo o día."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.27

Onda a fonte, dividímonos

"Perseguímolo como puidemos, mais xa nos collera vantaxe. Martiño, que ía diante, viuno entrar na praza do Ferro. O tipo estaba en boa forma, víase. Porque nos deixaba sen folgos, e iso que nós facemos deporte acotío.

 Na praza do Ferro, onda a fonte, dividímonos. Un para cada unha das catro rúas que parten da praza.

 -Xuntámonos diante da catedral, en dez minutos! -berrei eu, meténdome pola rúa da Paz, a dos zapateiros, que xa sabedes que ten moita historia de Nós.

 Raia baixou pola de San Miguel, a dos restaurantes. E Martiño e Lois foron polas de riba, as dos viños."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.26-27

Corremos todos, tras eles dous

"Era certo, o noso perseguidor, ao ver aparecer o Capitán, corría rúa arriba, cara a Santo Domingo, coma unha moto de carreiras, a canto lle daban as pernas. Pero o Capitán Aspanitas xa lle gañaba terreo.

 Corremos todos, tras eles dous, coma se fixésemos os cen metros lisos nas olimpíadas. O Capitán estaba a piques de alcanzalo. Non estaba a máis de catro pasos del, cando o home do chándal dobrou á dereita e entrou na rúa de Santo Domingo.

(...) O home do chándal aproveitou a ocasión e perdeuse rúa adiante, a toda velocidade."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.25-26

Todos nos puxemos alerta

"-Polo si ou polo non, imos seguir andando polo Progreso coma se nada, sen mirar para atrás. Á altura do edificio Simeón, Raia, botas outra ollada polo espello. E se aínda nos segue, dobramos por Cardeal Quiroga e convocamos o Capitán.

  Así o fixemos, seguimos camiño. E cando pasamos o edificio Simeón, Raia tornou a sacar o espello, coma se tal retocase a sombra dos ollos. Mireina de esguello, e ela acenou coa cabeza. Todos nos puxemos alerta. Apuramos o paso ata atopar a entrada da rúa á nosa dereita.

  Non ben estivemos onda o monumento á Leiteira, fixemos un aparte, e cada un fixo o seu sinal. Principiou o noso ritual secreto:

 -Terra!

 -Aire!

 -Auga!

 -Fogo!

 Xuntamos as nosas mans, concentrando toda a nosa enerxía e, nun alustro, estivo á nosa beira o Capitán Aspanitas."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.24-25

Vén tras de nós!

"-Onde foi, Raia? Xa non está!

 -Non te fíes, agachouse na entrada da rúa de Parada Justel, a que sobe onda Correos, coma un foguete. Case non me deu tempo nin a velo! Estou segura de que vén tras de nós!

 -Pero, quereredes explicarnos que traedes entre mans? Condenadas de rapazas!-Martiño e Lois, sobre todo Lois, non entendían cousa.

  Nun instante puxémolos en antecedentes.

 -Se cadra ten algo que ver co das Burgas- aventurou Martiño."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.24

Debemos chamar o Capitán Aspanitas?

"-Estou segura de que si- insistiu Raia-. Cando paramos nos canos da fonte das Burgas, xa me pareceu velo. Vin que se agachaba, xa sabes que daquela andaba tamén co espello. Pero cando subimos a costa do Desengano, xa estiven certa de que nos seguía. É moi raro, Sabela... Pensas que debemos chamar o Capitán Aspanitas?

 -Imos pasar o edificio de Correos e o Bispado, e se o noso perseguidor continúa tras de nós, dicímosllelo aos outros."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.22

Mais alguén nos vixiaba

"Aínda non recuperado da impresión, e sen acabar de entender o que viramos, os catro seguimos camiño cara o río, pola rúa do Progreso. Pero cando iamos pola praza do Bispo Cesáreo advertimos algo sospeitoso. Ao comezo non nos demos conta, mais alguén nos vixiaba. Un home alto tapado coa carapucha dun chándal gris e cunhas lentes de sol viña tras de nós."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx.21

Deixou de saír a auga en todas as burgas

"Que pasou logo, diredes? Mirade, sei que non mo ides crer. Nós mesmos quedamos pampos, pero foi tal como volo conto: cando iamos á altura da Burga de baixo -na que a aquela hora, aínda sendo tan cedo, non se vía ninguén, cousa sorprendente- todos os seus canos, os tres á xunta, pararon de botar auga.

  Non o creredes, pero nun instante deixou de saír a auga en todas as burgas. O chorro da auga cortouse de todo, tanto o da Burga de riba como a de baixo. Mesmo se deixou de escoitar o motor da piscina que está no medio das dúas. Foi só un instante, visto e non visto. Tan rápido que non nos deu tempo a reaccionar. Deseguida, todo volveu á normalidade."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx. 18-19

Comezou a aventura

"Resumindo, que Martiño e Lois xa levaban tempo na praza. Raia chegou postísima, tan arranxada que mesmo semellaba que ía a unha voda, e non a facer deporte. Eu, coma sempre, cun pelo para cada esquina.

  Cando nos saudamos, acordamos ir cara ao río sen tardanza, pola rúa do Progreso, así que nos metemos polas Burgas. E foi daquela cando comezou a aventura."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx. 18

Botarse fóra da cama

"Quedaramos cedo, con idea de chegar a media mañá á ribeira do Miño, porque xa sabedes que a calor en Ourense, dende certa hora da mañá, aperta o seu. Así que nesta cidade, cando é verán, tes que madrugar queiras ou non queiras, para non torrarte, malia que sexan vacacións. Pero tampouco é para tanto. O malo de madrugar é só botarse fóra da cama. Unha vez que te ergues, está de marabilla."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx. 17

Os catro da panda

 "Aquel día, non hai moito tempo, porque foi neste último verán, quedaramos os catro da panda na praza de San Marcial, que nos cadra ben céntrica a todos, para nos xuntar. O plan era irmos andando aos Remedios, ás pistas do pavillón, facer algo de deporte e logo bañarnos no río pola parte da avenida da Ribeira Sacra, que aínda hai unha praíña xeitosa, segundo como vai o río. E neses días andaba acaído para o baño."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx. 16

Escavacións non autorizadas

"E falando disto: seguro que algúns de vós aínda lembraredes o que pasou hai uns sete anos, nesta mesma fonte. Outros se cadra non o sabedes, porque erades pequenos de máis. Daquela baixou o caudal das Burgas -estas que están no centro da cidade- ata nun corenta por cento, que como ben sabedes, é preto da metade.

 A razón foron unhas escavacións non autorizadas, realizadas por parte dunha empresa que ía daquela facer un balneario á beira da fonte. Eses furos, por erro, perforaran un  dos pozos polos que subía a auga quente que alimentaba os canos, ata o punto que un secou de todo."

Ramón Caride, O Capitán Aspanitas e o misterio das Burgas, ed. Xerais, xaneiro 2013, páx. 14-16

As cidades ocultas, 6 (As cidades líquidas, 1)

Auria é unha cidade secreta, oculta na memoria do tempo, perdida no mar dalgún punto da historia, porque Auria é unha cidade líquida e atemporal. Atemporal porque nela non existen os reloxos, nin os almanaques, nela conflúen viaxeiros procedentes de tódolos tempos, do pasado, do presente e tamén do futuro. Pero é sobre todo unha cidade líquida que abandonou xa hai moito tempo a súa condición de cidade mariña para buscar refuxio nalgún recuncho (lugar agachado) da terra, pero sen perder nunca a súa condición líquida, e converteuse para sempre nun verdadeiro oasis do pensamento ao que chegan viaxeiros procedentes de tódolos lugares do mundo, e da historia, na procura dese paraíso (lugar) no que ficar para sempre mesturado coas súas xentes e coa memoria de todos aqueles que algún día tiveron a fortuna de poder visitar os seus restos e transitar polas súas veas.

Para chegar a Auria o viaxeiro debe camiñar durante longo tempo pola súa imaxinación ata dar con algunha das líquidas portas que conducen ata ela, calquera pode chegar ata alí, só é  necesario desexalo. Hai entradas desde o presente, o pasado e o futuro. Hai camiños de augas quentes que proceden das raíces máis fondas da historia, xentes procedentes do pasado que deciden voltar algún día ao paraíso da súa infancia, ou aos vellos currunchos do seu primeiro amor nos que baixo o acuático luar recibiron o seu primeiro bico e descubriron por primeira vez os camiños que recorren a pel, mortos que nunca visitaron Auria e deciden que xa chegou a hora de coñecela. Por iso en calquera lugar de Auria podes atoparte de súpeto unha nova fonte de auga fervendo que xurde do máis profundo da terra, (de ningures.)

Pero se o habitante de Auria prefire ver camiñantes que proceden do futuro non ten máis que achegarse a unha das múltiples pontes que cruzan os  seus ríos. Polas súas augas, procedentes non se sabe de que lugares, aínda inexistentes e de tempos aínda sen contabilizar chegan seres estraños na súa forma de vestir, nos seus costumes, na súa forma de falar… pero en Auria ninguén é estranxeiro e segundo cruzan por debaixo da última ponte as súas roupas, os seus hábitos, as súas palabras xa forman parte do uso común de tódolos seus habitantes (aurienses).

Finalmente, quen queira aproximarse a Auria desde o momento presente só ten que mirar o ceo, esperar que chova e ser capaz de seguir toda a traxectoria que esas nubes veñen de recorrer xa que toda a chuvia do mundo nace en Auria, nas súas fontes de augas ferventes, e logo espállase polo mundo enteiro.

Pero a viaxe a Auria sería incompleta se ao chegar alí rematara o camiño, porque Auria non é mais que o inicio a novas soñadas viaxes, de amizade, de amor, de soidade… en compaña de novos, vellos e futuros amigos, e para isto só necesitamos baixar as súas plutónicas tabernas e saborear a súa poción máxica: o viño.

Tradución ao galego dun relato pertencente a un manuscrito, atopado no Bar Ludeiros (rúa Prado Lameiro-Ourense) a principios da década dos 80 do século pasado, escrito en italiano, co título “Le citta invisibile”, asinado por un tal Italo Calvino, co título As cidades ocultas, 6 (aínda que debaixo deste título, tachado, aparece: As cidades líquidas,1). Trátase do último relato do manuscrito.

Tradución de Plubia. Manteñénse as variantes recollidas no orixinal.